Henk van Renssen

Bij Jos op het Waterlooplein vond ik vorige week vijf zogenaamde panoramakaarten van Parijs uit het begin van de twintigste eeuw. Ze zijn zo breed dat ze niet in een blik zijn te vangen - je ogen moeten er overheen dwalen. Zo lijk je je, veel meer dan met een gewone foto, in het tafereel te bevinden. Ik vind het zulke mooie opnames van het straatleven dat ik er hier een plaats in een groot bestand. Klik op de afbeelding en als het goed is wordt ie dan extra groot. Je kunt hem ook nog naar je bureaublad downloaden. Zo krijg je hem waarschijnlijk nog groter in beeld in je eigen fotoprogramma, zodat je nog virtueler over deze Parijse boulevard kunt flaneren. Succes.

(klik om te vergroten) 'De socialistische hervorming van de landbouw', staat op deze Russische Sovjet-kaart die ik in Moskou vond, 'vereist ingrijpende maatregelen van de kolchozencoöperaties en de bevolking van de landbouwgebieden. Laten we ons verzetten tegen de koelakken [de grootgrondbezitters] die ons beletten een socialistisch land op te bouwen.' Van het kaartje zijn een miljoen exemplaren gedrukt, vertellen de kleine lettertjes onderaan. Er staat een gezellige tekening op van een paar boeren die met hulp van de modernste technologie - stoomploegen - hun land bewerken. Op de achtergrond stoere elektriciteitsdraden. Achterop heeft de anonieme verzender een dringend verzoek geschreven voor T.V. Oestjoeg , hoofd van de cursusschool van de voorbereidende groep van de landbouwtechnische school. Ondergetekende heeft zijn gegevens opgestuurd voor het voorbereidende jaar van de school. Het is nu 17 februari 1931 en hij heeft nog steeds niks gehoord. De sc...

(klik om te vergroten) Aanvankelijk voelde ik me gewoon aangetrokken tot deze foto. Een klein steegje in Wenen, in de jaren twintig of zo. Er is geen mens te zien. Toch moet er normaliter drukte heersen: al die reclameborden, met pijlen om de passant naar de dassenwinkel of de schoenenimporteur te lokken, suggereren dat veel mensen door de Griechengasse lopen. Op een kaartje uit een Baedeker-reisgids van 1929 is te zien dat de foto waarschijnlijk is gemaakt in de richting van de doorgang naar de Fleischmarkt. Toen ben ik die reclameborden met een loep gaan bekijken. Kijk wat ik vond: Josef Kafka, Boekbinderij. Familie van de schrijver Franz, uit Praag? Of diens inspiratiebron? Was Josef K. een boekbinder?

Liefdeskaarten van rond de eeuwwisseling kun je bij duizenden vinden, maar echte mooie exemplaren zijn zeldzaam. Deze vind ik prachtig (klik aan om m groter te zien): Achterop heeft de minnaar van mejuffrouw Bosman een lange brief geschreven. In spiegelschrift: Waarschijnlijk letterlijk met een spiegeltje in de hand geschreven. Ik stel me zo voor dat de schrijver niet wilde dat de heer Middelbeek, bij wie mejuffrouw Bosman blijkbaar inwoonde (was ze zijn huishoudster? Een pleegdochter?) de tekst zou lezen. Met de computer zijn zijn woorden te ont-spiegelen: 'L. (?) To met deze deel ik je mede je kaart ontvangen te hebben. Nu schat je had er meer op gezet dan ik op de eerste. He dat vind ik heel aardig van je schat. Hoe vind je deze kaart lieve ze is prachtig he schat zaten we maar zoo he. Zou je het bevallen To daar word je zo raar van he maar schat het zal wel komen he. Nu To je schrijf toch van week nog eens he. Anders krijg je zaterdag op je begrijpt me wel he....

Dit fotootje kocht ik, samen met een reeks soortgelijke, van een vrouw uit Wenen. Volgens haar staan er Duitse soldaten in een dorp in Oekraïne op. Ze poseren met vijf vrouwen. Duitse vrouwen, of plaatselijke schonen? Twee mannen met blote borst: het is mooi weer en misschien hebben ze gewerkt. Wat doen ze in dit dorp? Op de andere foto's staan dansende boeren en boerinnen, tot puin geschoten huizen, soldaten bij lege hutjes, mannen en vrouwen op pad met paarden, ossen, karren, zakken vol - vluchtelingen. Snapshots van de overwinnaar. Het zal de zomer van 1942 zijn geweest, wanneer de Duitsers nog vol goede moed oprukken naar het oosten. Boeren worden verdreven, het koloniseren is begonnen. Even uitrusten voor een fotootje en dan weer verder. Op een rommelmarkt in Warschau vond ik nog zo'n plaatje:   Een snapshot van een andere overwinnaar. Een Russische soldaat poseert in het puin van de Poolse hoofdstad met drie vrouwen en een meisje dat zijn pet heeft opgezet. Nu...

Een jongeman poseert in een fotostudio, in de jaren twintig of dertig. De fotograaf maakt een fotokaart - met de achterkant van een ansichtkaart - om op te sturen. Voor wie is de foto bedoeld? Zijn ouders, zijn geliefde, hemzelf? Achterop staat niks geschreven, dus deze is nooit verzonden. Maar het kan natuurlijk dat hij meerdere exemplaren liet maken, zoals je ook meerdere pasfoto's krijgt bij de fotostudio, en dat hij er eentje overhield. Die kwam na zijn dood (hoe oud zou hij zijn geworden?) op de rommelmarkt terecht waar ik hem vond, een paar maanden geleden. Fotokaarten van anonieme mensen uit het verleden vind je op elke rommelmarkt wel. Ze zien er vaak hetzelfde uit: zondagse kleding, stijf rechtop zittend of staand, in cliche poses die naar geschilderde portretten verwijzen, strakke gezichten wegens de lange sluitertijd. Deze viel me op: Zijn nette pak met bloem op zijn revers, pochet, das in zijn broekband en kettinghorloge contrasteert sterk met die volkse platte pet...

Nadat de Duitsers in 1941 heel Polen hadden ingenomen, deelden ze het land in twee. Het westelijke deel werd toegevoegd aan Duitsland. Het oostelijke deel werd een soort Duitse kolonie onder de naam Generalgouvernement. Onder leiding van gouverneur Hans Frank (later in Neurenberg ter dood gebracht) onwikkelde dit staatje zich al gauw tot de 'vuilnisbak' van het Duitse rijk. De Polen werden gepest en vermoord. De joden werden uit de dorpen gehaald en in de getto's van steden als Warschau, Lodz en Lublin gestopt. Ook de joden uit Duitsland kwamen in deze overvolle openluchtgevangenissen terecht - tot ze natuurlijk allemaal naar de vernietigingskampen werden getransporteerd. En ook deze kampen lagen in het Generalgouvernement: Sobibor, Treblinka, Chelm en Majdanek vielen onder het gezag van Frank. Alleen Auschwitz lag een paar kilometer in het door Duitsland geannexeerde gebied. In 1942 leek het de heer Frank een goed idee de Duitsers op de hoogte te brengen van de pracht...

Een envelop uit 1961 die geloof ik naar elk Nederlands adres is verstuurd. Ik vond een mooi exemplaar op het Waterlooplein. In de envelop zitten vier brochures, gemaakt door de Bescherming Bevolking en getiteld 'Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf', 'Wenken voor eerste hulp' (allebei van wit karton met zwarte en rode letters), 'Voedselvoorraad in het gezin' (een groen foldertje) en 'Toelichting op de wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf' (gevaarlijk rood). Ze vertellen wat u (en uw gezin) moet doen in het geval van oplopende politieke spanningen, luchtalarm, conventionele bombardementen en vooral een atoombomaanval (een waterstofbomaanval op Nederland wordt niet waarschijnlijk geacht omdat 'de tegenstander' die dure bommen zal 'reserveren voor zeer grote doelen buiten ons land' - een kaartje toont wel dat de fallout van een H-bom op Zuid-Engeland tot voorbij Roermond zal reiken). Enkele vragen waarop de Besc...

Deze fotokaart vond ik op een grote rommelmarkt in Warschau. Uit de tijd dat vliegen nog een groot en nieuw avontuur was, vermoed ik. De kinderen kijken zo gespannen, dat je zou denken dat ze echt vliegen.

Een koffiepot die lachend zijn eigen koffie drinkt is het logo van caffè Hausbrandt. Dit servetje heb ik meenomen uit cafe Central in Triëst, het café waarover de Italiaan Claudio Magris schrijft in zijn boek Microcosmi en waar een geschilderd portret van de schrijver hangt. Het merk stamt uit Triëst en is opgericht in het jaar 1892. Ik ken het niet, maar ik zag het op mijn reis in de regio achtereenvolgens in Triëst (Italie), Rijeka (Kroatië) en Ljubljana (Slovenië). Alle drie steden behoorden voor 1918 tot het Oostenrijk-Hongaarse rijk. Is dit merk teken van een opleving van het Midden-Europese gevoel en Midden-Europese welvaart, over de nieuwe grenzen heen, of een kapitalistische truc? (Zes weken later zag ik in Moskou een luifel van caffè Hausbrandt; zelfs de voormalige bezetter wordt veroverd!). Kijk trouwens eens op de Nederlandse stations. De reclameposters voor eten en drinken in de kiosks lijken opvallend veel op het lachende koffiepotje.

Het Andreas Ziekenhuis aan de Theophile de Bockstraat in Amsterdam-West staat nog maar half overeind. Vanuit de tram naar station Lelylaan is te zien hoe ijzeren staven uit blootgelegde wanden steken; de voormalige parkeerplaats ligt bezaaid met rotzooi. Nog even en de slopers hebben alle sporen van zijn bestaan uitgewist en dan verrijzen er nieuwe woningen op de lege plek. Van zo'n toekomst zullen de bewoners in de jaren zestig niet hebben gedroomd. Het Andreas Ziekenhuis was een symbool van vernieuwing. Eindelijk geen bakstenen viezigheid meer, geen heen en weer gehol van zusters tussen tochtige barakken, nee, een wit gebouw van modern beton en glas, met rechte hoeken en overzichtelijke gangen, brede liften en oranje zonweringen. Ze waren trots op hun hospitaal. Zo trots, dat ze in de winkel op de begane grond ansichtkaarten gingen verkopen met foto's van de flat. Die werden gretig verkocht. Niet aan de bezoekers, maar aan de patiënten. Zo konden ze hun familie, geliefden e...

Een vriend stuurde me laatst deze kaart op. Ik dacht dat het een freecard was, zo'n ansicht die je uit het rekje in de kroeg pakt en meeneemt. Hij ziet er toch modern uit, door de felle kleuren, de hoekige tekeningen en dat mysterieuze cyrillische schrift. Maar kijk onderaan: dit is een poster uit 1923, gemaakt door de dichter Vladimir Majakovski en de fotograaf Alexander Rodchenko. Russisch futuristisch spul dus. Zijn dat kogels of kegels in de mond van het mannetje? Monique heeft de tekst vertaald: Betere spenen zijn er niet en nooit geweest Geschikt om tot op hoge leeftijd op te zuigen Overal te koop Een reclametekst of een bitter commentaar op de oorlog? Zijn dat armen of de brakende lopen van een kanon?

Een kaart uit 1958 van het cruiseschip de s.s. Statendam, een van de paradepaardjes van de Holland America Line. Ik kocht hem omdat ik dacht dat mijn moeder ooit op deze boot naar Canada emigreerde. Helaas, ik had me vergist, ze voer op de Rijndam. Ik heb de kaart bewaard (hij is nu boekenlegger in Proefspel van F.B. Hotz) vanwege de treurige tekst op de achterkant. Ik neem aan van een emigrant. Hoboken, 1958, Aan de familie Hekking, Laan van Meerdervoort 1644, den Haag, Holland: 'Hallo beste mensen, de reis was uitermate vervelend (zal wel aan mijn onvermogen to relax gelegen hebben) en het wachten is nu op de dingen die komen gaan. Zoals gewoonlijk verwacht ik het ergste... Hoop jullie binnen afzienbare tijd een krabbel uit New York te sturen. Hoor ik ook iets van ons goede oude den Haag? gegroet, Hans'

Zaterdag vond ik op de boekenmarkt op de Dam in Amsterdam deze bundel van Gerrit Krol uit 1970. Kosten: 8 euro. Mooi plaatje he? Ik ben geen fan van grotewoordenpoezie, maar dit boekje zit vol speelse, openhartige regels en dat bevalt me wel. Er staan grappige gedichtjes in over reizen, vrouwen en erotiek, best wel expliciet soms en vaak op een quasi-wetenschappelijke toon geschreven, alsof er een ultieme wijsheid aan het uittrekken van een broek kan worden onttrokken. Er staan ook foto's van vrouwen in, met kort commentaar, zoals bij de coverfoto: 'Zo kan het ook'. Ik vond de gedichten lijken op de alledaagse 'ready-mades' uit Barbarber , een tijdschrift uit die tijd van J. Bernlef, G. Brands en K. Schippers, maar dan lijflijker en emotioneler. Ze lijken over schaamte te gaan, en hoe dat te doorbreken. Dit vond ik bijvoorbeeld binnenin: En kijk eens naar haar tanden. Volgens mij zijn ze op het negatief bijgebleekt door de fotograaf. Die vrouwen zijn ...