Wiens herinnering is dit geweest? Deze foto, die ik op een markt in Berlijn vond, moet zich lange tijd bij iemand in het fotoalbum hebben bevonden - kijk maar naar de witte slijtplekken in de hoeken, waar de foto achter schuine papieren repen zat geklemd. Zou het album vaak zijn doorgebladerd, of jarenlang ongebruikt in de kast hebben gestaan, of vergeten op zolder hebben gelegen?
Een familie, lijkt me. Kijk naar de vrouwen vooraan. Minstens drie daarvan (de twee links en rechts van het kind, plus de tweede van rechts) lijken zo op elkaar, met die ronde gezichten, die appelwangen en die vooruitstekende kinnen, dat moeten zussen zijn.
Er staan vijf mannen en vijf vrouwen op de foto. Zouden het allemaal (echt)paren zijn? De drie zussen hebben dan waarschijnlijk nog twee broers/zussen. Leuk raadseltje: wie zijn dat? Die andere twee, wat jongere vrouwen? Of die man die er daar rechts wat verloren bij staat, die heeft dezelfde ogen. Bij wie hoort trouwens het kind? En wie zou de fotograaf zijn geweest - de enige alleenstaande broer, een vriend van de familie? Beetje een zonderling, gaat helemaal op in zijn passie voor fotografie, lijkt geen belangstelling te hebben voor vrouwen. Hij heeft de familie in die hoek van de huiskamer achter het tafeltje geperst, tussen de kast en de secretaire, onder de moderne kroonluchter, voor het raam met de dunne gordijnen.
We zullen het nooit weten. Feiten over mensen die voor altijd verloren zijn.
Ik vind het interessant om te zien hoe ze op de fotograaf reageren. De twee zussen rond het kind zijn de enige twee die lachen. Op dezelfde manier, een beetje triomfantelijk en uitdagend lijkt het wel. Samen met de man in uniform zijn ze ook de enigen die recht in de camera kijken. Dat geeft de hoek links iets levendigs, daar bevindt zich duidelijk het centrum van de aandacht van dit tafereel. Waarschijnlijk niet voor niets kijken de tweede en derde man van links allebei naar de geüniformeerde heer. Maar wat me nog het meest opvalt zijn de blikken van de anderen: ze kijken allemaal naar links, naar iets buiten beeld. Trekt daar iets of iemand de aandacht? Ik denk het niet, hun ogen zijn niet op hetzelfde punt gericht. Misschien poseren ze wel. Vroeger moest je natuurlijk lang stilzitten omdat camera's een lange sluitertijd hadden. Misschien dat een aantal familieleden automatisch die houding aannam toen de fotograaf dreigde af te gaan drukken. Vooral dat jochie in zijn matrozenpakje en die vrouw rechtsonder lijken zich in hun houding te verstarren. Een vrouw, de derde zus, de tweede van rechts dus, kijkt trouwens nog weer anders: ze lijkt wel een boze blik op haar zus links te werpen. Heeft die net een gemene opmerking gemaakt en kijkt ze daarom zo triomfantelijk?
Het is 28 maart 1915. De Eerste Wereldoorlog woedt. En op de foto staat een man in uniform. Zou hij net zijn teruggekeerd van het front? Op verlof, of voorgoed? Is deze familiebijeenkomst om zijn thuiskomst te vieren? Hij is de belangrijkste man van het gezelschap, torent ook hoog boven ze uit. Ze kijken hem aan, zijn bewust van zijn aanwezigheid. Hij lijkt zich nergens iets van aan te trekken. Zijn pet zit scheef. Zijn rechterhand rusten nonchalant op de schouder van de lachende vrouw (zijn echtgenote, die lacht omdat ze blij is dat hij heelhuids thuis is gekomen?) en houdt bovendien een sigaret in een sigarettenhouder vast. Zijn blik is niet echt vast, ik denk dat hij dronken is.
Dat zou ook nog kunnen: hij heeft in zijn dronken bui een bittere opmerking gemaakt over dat hij - die zoveel heeft meegemaakt in de loopgraven van Noord-Frankrijk - echt niet mooi gaat zitten voor zo'n fotograafje. Die twee zussen moeten er wel om lachen (of proberen juist krampachtig de sfeer goed te houden), de derde zus wil dat er wat van wordt gezegd, de twee mannen naast de militair kijken hem verbaasd en lichtelijk geamuseerd aan, de rest doet alsof ze niks heeft gehoord. Het mannetje helemaal rechts lijkt compleet weg te dromen.
Ik vond op de markt aan de Spree nog een foto. Deze:
Zoek de verschillen. De meesten zijn van plaats gewisseld, verschoven als de kaarten van een memory-spel, maar veel is hetzelfde gebleven. Dezelfde twee vrouwen glimlachen. Het jochie, nu op schoot bij de officier, staart weer naar links. De vrouw linksonder heeft nauwelijks bewogen. De mannen drinken bier. De vrouw met de witte blouse lijkt een beetje ontstemd dat ze heeft moeten opstaan. En wat kijkt de man in uniform lodderig uit zijn ogen.
Is deze foto voor of na de eerste genomen? Die kennis ging voor altijd verloren toen de handelaar ze uit het album trok en ze in de bak van zijn Berlijnse kraam stopte.
Reacties