Henk van Renssen

Op een rommelmarkt in Lissabon vond ik deze zomer twee foto's van een gezicht. Een man van middelbare leeftijd met een snor en een bril, grijzend bij de slapen, kijkt langs de camera. Geen opvallend gezicht, behalve dat hij een beetje gespannen lijkt, met zijn kaken op elkaar geklemd. Wel op de een of andere manier een echt Portugees heertje - zo'n Pessoa-hoofd zeg maar. Het zijn twee lachfoto's. Hetzelfde portret, met een spiegel of zo vervormd. Op de eerste is de afbeelding breed uitgetrokken: Op de andere is het beeld juist versmald: Waarom zou hij die foto's hebben laten maken? Is hij na het werk even bij de fotograaf langs gegaan om zijn vrouw te verrassen? Zou hij er met zijn vrienden in de kroeg om hebben gelachen? En hoe zou hij er op de originele foto uit hebben gezien? Die vond ik niet op de rommelmarkt. Maar met de moderne fotosoftware is het een koud kunstje de foto opnieuw te vervormen en zo een verloren gezicht terug te toveren. Ongeveer d...

Wat is het levensverhaal van H.G. Gaborsze, de echtgenoot van mevrouw J. Heuvel? Het kaartje van hun kinderen Willem en Ria uit 1924 is het enige dat aan beiden is geadresseerd: 'den heer en mevrouw H.G. Gaborsze'. Ria's kaarten uit de jaren vijftig en zestig zijn heel soms verstuurd aan mevr. J. Heuvel-Gaborsze, net als een paar andere kaarten van onbekende afzenders, maar meneer zelf komt in het verhaal verder niet voor. Zijn naam doet een Hongaar vermoeden. Een vluchteling uit de Eerste Wereldoorlog? Is hij overleden? In de Tweede Wereldoorlog? Hoe dan? Of zijn ze gescheiden? Nee, dan had ze zijn naam niet gehouden. De kaarten zwijgen. Mevrouw J. leefde in de jaren vijftig alleen. Misschien is ze na het verdwijnen van meneer Gaborsze wel begonnen met de plastictassenhandel, om in haar onderhoud te voorzien. En is Ria bij haar in de zaak komen werken. Over wie de kaarten wel spreken is Willem, de broer van Ria. Een kaartje uit 1964 aan mevrouw J. Heuvel-Gaborsze, Groe...

De kaartengeschiedenis van de familie Heuvel begint met Pietje. Hij stuurt op 5 augustus 1911 een kaart van café-restaurant en uitspanning 'Westerbouwing' in Oosterbeek (dat nog steeds bestaat) naar Mejuffr. C. Heuvel, Kalverstraat, Amsterdam.  Op de achterkant staat niks behalve 'Pietje'. Wie was Pietje? Een vriend, een vriendin (Pietje was in die tijd ook een vrouwennaam), een familielid, een collega van mejuffrouw C. Heuvel? Of iemand die naar haar hand dong? Voor die laatste theorie pleit dat ik meer kaarten vond van mannen aan mejuffrouw C. Heuvel. Deze bijvoorbeeld, een romantisch tafereel aan het meer van Luzern: Verstuurd op 20 maart 1913: 'Geachte juffr! Ontvang met Uw ouders mijn welgemeende groeten uit Luzern met haar prachtige zeeen en bergen doch helaas hier is regen en volop sneeuw ons deel. Zaterdagavond kom ik in Palanza aan ik hoop op beter weder. Met vriendelijke groeten Chris.' Duidelijk toch? Heel beleefd, met dat 'geachte ju...

(vervolg van de vorige blog) Een van die vele ansichtkaarten van Ria naar mevrouw J. Heuvel is op 29 juli 1965 verzonden, een dag na de kaart van het Weense vliegveld dus - het contact moet intensief zijn geweest. Het is een toeristenkaart uit Wenen, met foto's van het reuzenrad van het Prater, de Votivkerk, de Opera en de televisietoren in het Donaupark. De tekst achterop bevat een aanwijzing: 'Daar zit ik dan tussen alle administratie van de de briefkaarten. Ik heb al een hele partij verstuurd aan personeel en vriendinnen totaal ca 25 stuk. Ik had nooit gedacht dat 't zoveel zijn. Vanmiddag heb ik een verkenningstocht door de stad gemaakt. Hart. gr. Ria.' Het woordje 'personeel' intrigeert me. Ria werkte blijkbaar voor een zaak, en omdat ze over personeel schrijft en niet 'collega's', lijkt het me dat ze de baas was. Wat voor zaak is dat geweest, wat verkocht Ria? Hoorde mevr. Heuvel op de een of andere manier bij het bedrijf, misschien a...

Tussen alle kaarten in de doos van de tweedehandsboekverkoper viel mijn oog het eerste op deze schitterende. Het vliegveld Schwegat in Wenen, staat achterop. Is dit een foto of een tekening? Ik denk een foto. Maar dat vliegtuig in de lucht is veel te groot, het scheert over het dak van de aankomsthal. Iemand moet het ding op de foto hebben geplakt om het drukke komen en gaan van een vliegveld te benadrukken. Diezelfde persoon heeft waarschijnlijk die vrolijke, veel te nadrukkelijke kleuren blauw, groen, rood en geel toegevoegd. Kijk eens hoe gezellig die mensen nu over het asfalt richting de hal wandelen - vandaag de dag zouden ze in een benauwde bus gepropt zitten. Gazonnetjes, hegjes en keurige tuintjes wachten bij de ingang. Dit is uit de tijd dat een laag overgrommend vliegtuig nog geen associaties met terrorisme opriep. Ik kijk nog eens op de achterkant. 'Woensdag 28.7.'65' meldt de afzender. De kaart is verstuurd aan mevr. J. Heuvel in Amsterdam (ik heb de naam v...

(klik om te vergroten) Een man kijkt door een deuropening naar binnen. Even denk ik dat hij een poortje passeert, maar dat is de uitsnede. Heeft iemand hem geroepen? Hij is duidelijk onderweg, bolhoed op, pak aan, kraag hoog, een soort van dokterstas in zijn hand, het rechterbeen op het punt het linker te passeren. 'He', hoort hij, hij blikt opzij. Iemand heeft onder de foto geschreven: ''s Morgens 8 uur'. Is toen de foto genomen? Zou kunnen: de zon staat laag, de schaduwen van zijn benen zijn vrij lang, over de straat hangt zo'n ochtendlicht. Het is druk, langs de stoep staat een kar, een fiets schiet voorbij, in de achtergrond kijkt een man in een etalage - een toevallig spiegelbeeld van de man met de tas. Twee mannen kijken eigenlijk opzij op deze foto. Naast de foto drie handtekeningen. het statige klinkende Joh. H.C van Groeningen bovenaan, dan een naam die ik niet kan ontcijferen (G.J. van Grol?), onderaan P. de Jong - volgens mij degene die het tij...

(klik om te vergroten) Lenin is door de grond gezakt - heel echt en heel symbolisch. Ik vond deze foto op een boekenmarkt en associeerde hem meteen met het einde van het communisme. Ik herinnerde me de beelden van standbeelden van Marx en Lenin die eind jaren tachtig, begin jaren negentig werden afgebroken en weggetakeld. In Moskou, (toen nog) Leningrad, Warschau, Berlijn. Het marxisme werd weggepoetst als een vieze vlek op het straatbeeld. Hoe is Lenin in dit gat terechtgekomen? Er is geweld gebruikt. Op de achtergrond staat een ruïne vol kogelgaten. Is dit Roemenië, waar de omwenteling in 1989 met veel geschiet totstandkwam? Of Letland, waar hetzelfde gebeurde? Ik draai de foto om. (klik weer om te vergroten) Foutje. Dit is een persfoto uit 1942. De nazi's hebben Sebastopol veroverd, havenstad op de Krim. Het beleg van de stad, lees ik op Wikipedia, duurde 250 dagen. Toen de nazi's uiteindelijk binnentrokken stonden er nog negen huizen overeind. Het marxisme we...

Het duurt soms even voordat een ding zijn naam krijgt. Ik heb een souvenirboekje van de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900 met daarin een foto van een 'toren van 300 meter' op het Marsveld. (klik aan om te vergroten) Hij was net gebouwd, stond daar raar hoog te wezen, n iet te vermijden. De mensen kregen snel door dat het een behoorlijk speciale toren was, iets dat ze nog niet kenden. Toen moest hij een eigen naam hebben: de Eiffeltoren. Hetzelfde is misschien wel in Rotterdam gebeurd. Daar werd begin jaren dertig besloten dat er een tunnel onder de Maas moest komen. Met veerbootjes was het steeds drukker wordende noord-zuidverkeer niet meer op te vangen. De tunnel werd in delen afgezonken naar de bodem en in elkaar gezet. De inval van de Duitsers en het bombardement van de stad leverde enige vertraging op, maar op 14 februari 1942 om 12.00 uur was het dan toch zo ver: de eerste onderwatertunnel van Nederland werd geopend. Op verschillende websites (bijv. http:...

(klik om te vergroten) Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren stereofoto's razend populair. Mensen keken door hun stereokijker, een soort carnavalsmasker met een lange neus waarop de foto is geklemd, naar de twee plaatjes en zagen het tafereel in diepte verschijnen. Zo leek het alsof je je aan het front bevond. Er bestaan hele series van bepaalde slagvelden, de Somme, Ipre, Verdun, die in een mooie box werden verkocht en nu antiquair geld opleveren. Het zijn vaak, ondanks dat driedimensionale, wat statische beelden. Je ziet puinhopen, gewonden achter het front die in de camera staren, soldaten bij hun onderkomen. Dat wat vóór en na de slag te zien is; verveling, leegte, stille pijn. Maar wel in diepte. Omdat een camera toen natuurlijk te groot en te onhandig was om er tijdens een aanval mee in de loopgraven aan de slag te gaan. Dat probleem wordt pas in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog opgelost - zie de beroemde foto van Robert Capa van de vallende soldaat in de Spaanse ...

Er is een trammetjesverzamelaar overleden. Een man die alle afbeeldingen spaarde waarop hij een tram kon ontwaren. Zijn collectie is, zoals zoveel collecties nadat de verzamelaar sterft, op de boekenmarkt terechtgekomen. In stukjes en beetjes raakt ze nu verspreid over nieuwe verzamelaars. Zoals ik. Ik zie stapels boekjes over trams, en ansichtkaarten van over de hele wereld waarop de karretjes rondrijden. Sommige zijn met het blote oog nauwelijks zichtbaar, ze verdwijnen net om de hoek. Andere hoor je bijna door de straten van Wenen, van Boedapest, van Lissabon denderen. Mensen hangen uit de ramen, de bestuurder staart in de verte. Zwart-wit kaarten, ingekleurde plaatjes, allemaal uit het begin van de twintigste eeuw. In de stapel liggen ook foto's. De verzamelaar ging blijkbaar de straat op, reisde met de tram ergens naartoe, fotografeerde daar trams. Zo verzamelde hij zijn eigen stukje werkelijkheid. De werkelijkheid van de dode tram. De tram van na de ansichtkaart. De tra...

Post is het ideale middel om te laten zien wie er de baas is. Mensen laten elke dag wel enveloppen en pakketjes door hun handen gaan. Vrijwel ongemerkt glijdt hun blik dan even over de postzegels. En wie zien ze daar: de koningin, de president, de dictator. Een paar jaar geleden was ik in Libië. Daar kon je in kleine winkeltjes naar postzegels vragen en dan kwam de verkoper op de proppen met vellen vol prachtige afbeeldingen. Ware kunstwerkjes: hele schilderijen ontvouwden zich over meerdere postzegels. Zonde om ze uit te scheuren. Held op al die platen: kolonel Khadaffi. (klik op de plaatjes om te vergroten) Deze is in 1983 gemaakt ter ere van de 14e verjaardag van de revolutie van 1 september. Khadaffi omringd door zijn vrouwelijke lijfwacht. Hij deelt diploma's uit. Op de achtergrond een Russische Katusha-raketwerper. Prachtig, huiveringwekkend. In april 1986 liet president Reagan Libië bombarderen, waarbij een dochtertje van Khadaffi omkwam. Vereeuwigd op een postzegel...

Een jonge soldaat laat zich fotograferen voor hij naar het front vertrekt: (klik om te vergroten) Dat stel ik me tenminste voor bij deze (onbeschreven) fotokaart uit de tijd rond de Eerste Wereldoorlog. Kijk naar zijn gezicht: vol zelfvertrouwen kijkt deze jongen naar de verte. Zijn haar is netjes geknipt, zijn kin gladgeschoren, zijn huid weet niet wat een rimpel is. Zijn uniform zit ook piekfijn, wie weet heeft zijn moeder het gestreken. Als je goed kijkt zie je aan zijn linkerkant een soort tres hangen en rechts zijn pet. Die tuin: de achtertuin van zijn rijke ouders? In zijn ene hand houdt hij een sigaretje, in de andere iets onduidelijks. Een pasje, een soort sigarettenpakje? Met die sigaret lijkt hij te zeggen: kijk, ik ben een man, ik rook, ik kan mij later zo bij op de herensociëteit vervoegen. Eerst nog even een oorlogje voeren. Deze man heeft oorlog gevoerd: Wat kijkt hij vermoeid. En niet meer in de verte, maar onverschillig, uitdrukkingsloos recht in de came...

(klik om te vergroten) Wie was dit meisje? Is zij nou wat ze noemen een cancan girl (*) ? Werkte ze bij de Moulin Rouge of zoiets? Achterop de fotokaart staat niks. Ik zie haar zo in een rij vrouwen staan, veren op hun hoofd, de benen synchroon omhoog zwiepend - zoals in de strips van Lucky Luke. Alleen, ze kijkt niet verleidelijk, zoals je zou verwachten, maar een beetje onzeker, naïef. Aan dat babyvet op haar gezicht te zien is ze ook erg jong, een jaar of 17. En waarom heeft de fotograaf haar opzij laten kijken, en niet recht in de camera? Worden we gevraagd naar haar te kijken en haar te bewonderen, maar op afstand te blijven? Ik vind het ook een prachtig gemaakte foto. De kleine sieraden op haar jurk die oplichten; de brede zwarte band die de blik naar haar blote been leidt; de armen half in de lucht die naar haar gezicht wijzen. Als je goed kijkt zie je dat ze een lorgnet, een klein brilletje, in haar linkerhand houdt. Waar zou dat voor hebben gediend. Misschien wisten de...

Op vrijwel dezelfde plek als de foto uit 1952 in mijn vorige bijdrage werd genomen, in de Kalverstraat tussen Modehuis Louvre en de winkel van Willem J.J. van Pampus, nam een fotograaf in 1965 opnieuw een foto voor een ansichtkaart.   (klik voor een vergroting) Het tafereel is na tien jaar nauwelijks veranderd. De mannen lopen nog altijd in pak, de vrouwen dragen nog altijd lange rokken (en een enkeling een Juliana-hoedje), de winkels zijn hetzelfde en dragen namen als 'Van Duren Corsets' en 'Dameskapper'. Deze foto is alleen in kleur. In 1975 vond de kaartenmaker het nodig weer een nieuwe ansicht te produceren. De tijden waren veranderd. De lange rokken zijn ingekort tot boven de knie. Een man met lange haren en wijde broekspijpen slentert voorbij. Een vrouw draagt een sexy spijkerbroek . En ook aan de gevels heeft een verandering plaatsgevonden:   Playboy, Sex Shop - en dat allemaal in tien jaar. De sixties moeten een visueel spektakel zi...

(klik om te vergroten) Deze kaart van de Kalverstraat in Amsterdam is in 1952 verstuurd door een Amerikaan die het thuisfront wil laten zien waar hij had gewandeld. Een typisch jaren vijftig tafereeltje: vrouwen in lange rokken, mannen in pak, iedereen blank, en iemand heeft gewoon een pakje achter op zijn fiets laten zitten. Een mooie voorjaarsdag. Producent van de kaart is Uitgeverij Rembrandt. De foto hangt momenteel op posterformaat in boekhandel Scheltema, in een tentoonstelling met foto's van Amsterdam. Uitgeverij Rembrandt heeft de kaart later laten herdrukken. Deze is verstuurd in 1956: Wat klopt er niet? De twee vrouwen op de voorgrond zijn weg. Weggeretoucheerd. Zou het toch te gewaagd zijn geweest, twee van die achterwerken prominent op de voorgrond, ondanks die zedelijke rokken? Hebben boze kopers protest aangetekend? Of hebben de vrouwen zichzelf herkend en wilden ze van de foto verwijderd worden? En waarom heeft Uitgeverij Rembrandt niet gewoon een nieuw...

Bij Jos op het Waterlooplein vond ik vorige week vijf zogenaamde panoramakaarten van Parijs uit het begin van de twintigste eeuw. Ze zijn zo breed dat ze niet in een blik zijn te vangen - je ogen moeten er overheen dwalen. Zo lijk je je, veel meer dan met een gewone foto, in het tafereel te bevinden. Ik vind het zulke mooie opnames van het straatleven dat ik er hier een plaats in een groot bestand. Klik op de afbeelding en als het goed is wordt ie dan extra groot. Je kunt hem ook nog naar je bureaublad downloaden. Zo krijg je hem waarschijnlijk nog groter in beeld in je eigen fotoprogramma, zodat je nog virtueler over deze Parijse boulevard kunt flaneren. Succes.

(klik om te vergroten) 'De socialistische hervorming van de landbouw', staat op deze Russische Sovjet-kaart die ik in Moskou vond, 'vereist ingrijpende maatregelen van de kolchozencoöperaties en de bevolking van de landbouwgebieden. Laten we ons verzetten tegen de koelakken [de grootgrondbezitters] die ons beletten een socialistisch land op te bouwen.' Van het kaartje zijn een miljoen exemplaren gedrukt, vertellen de kleine lettertjes onderaan. Er staat een gezellige tekening op van een paar boeren die met hulp van de modernste technologie - stoomploegen - hun land bewerken. Op de achtergrond stoere elektriciteitsdraden. Achterop heeft de anonieme verzender een dringend verzoek geschreven voor T.V. Oestjoeg , hoofd van de cursusschool van de voorbereidende groep van de landbouwtechnische school. Ondergetekende heeft zijn gegevens opgestuurd voor het voorbereidende jaar van de school. Het is nu 17 februari 1931 en hij heeft nog steeds niks gehoord. De sc...

(klik om te vergroten) Aanvankelijk voelde ik me gewoon aangetrokken tot deze foto. Een klein steegje in Wenen, in de jaren twintig of zo. Er is geen mens te zien. Toch moet er normaliter drukte heersen: al die reclameborden, met pijlen om de passant naar de dassenwinkel of de schoenenimporteur te lokken, suggereren dat veel mensen door de Griechengasse lopen. Op een kaartje uit een Baedeker-reisgids van 1929 is te zien dat de foto waarschijnlijk is gemaakt in de richting van de doorgang naar de Fleischmarkt. Toen ben ik die reclameborden met een loep gaan bekijken. Kijk wat ik vond: Josef Kafka, Boekbinderij. Familie van de schrijver Franz, uit Praag? Of diens inspiratiebron? Was Josef K. een boekbinder?

Liefdeskaarten van rond de eeuwwisseling kun je bij duizenden vinden, maar echte mooie exemplaren zijn zeldzaam. Deze vind ik prachtig (klik aan om m groter te zien): Achterop heeft de minnaar van mejuffrouw Bosman een lange brief geschreven. In spiegelschrift: Waarschijnlijk letterlijk met een spiegeltje in de hand geschreven. Ik stel me zo voor dat de schrijver niet wilde dat de heer Middelbeek, bij wie mejuffrouw Bosman blijkbaar inwoonde (was ze zijn huishoudster? Een pleegdochter?) de tekst zou lezen. Met de computer zijn zijn woorden te ont-spiegelen: 'L. (?) To met deze deel ik je mede je kaart ontvangen te hebben. Nu schat je had er meer op gezet dan ik op de eerste. He dat vind ik heel aardig van je schat. Hoe vind je deze kaart lieve ze is prachtig he schat zaten we maar zoo he. Zou je het bevallen To daar word je zo raar van he maar schat het zal wel komen he. Nu To je schrijf toch van week nog eens he. Anders krijg je zaterdag op je begrijpt me wel he....